Nhà máy thuỷ điện Thác Bà là đứa con đầu lòng của ngành thuỷ điện Việt Nam, là nhà máy thuỷ điện được xây dựng đầu tiên ở miền Bắc nước ta trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội. Thực hiện nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ III, là xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Miền Bắc, đấu tranh giải phóng miền Nam thống nhất đất nước.
Ngày 5/10/1971 sau buổi lễ long trọng Đồng chí Phó Thủ tướng Chính phủ nước ta Lê Thanh Nghị và đồng chí phó chủ tịch Hội Đồng Bộ trưởng Liên Xô đã cắt băng khánh thành và khởi động tổ máy số 1, chính thức phát điện lên lưới điện Quốc gia.
Trải qua hơn 50 năm hình thành và phát triển, có thể tóm tắt những mốc son lịch sử của Nhà máy Thuỷ điện Thác Bà như sau:
• Năm 1959 - 1961: Khảo sát thiết kế công trình.
• Năm 1962 - 1964: Xây dựng công trình phụ trợ (xí nghiệp nghiền sàng đá, trộn bê tông, cốt thép, sửa chữa ô tô, xưởng xẻ gỗ…). Xây dựng các công trình hạ tầng (hệ thống đường thi công, hệ thống điện công trường, nhà ở cho chuyên gia và cán bộ, công nhân viên). Đào hố móng công trình.
• Ngày 19/8/1964: Lễ khởi công xây dựng công trình Thuỷ điện Thác Bà. Phó thủ tướng Chính phủ Lê Thanh Nghị đã tham gia đổ mẻ bê tông đầu tiên cho nền móng công trình.
• Ngày 8/7 và 21/7/1966: Giặc Mỹ ném bom trên toàn bộ công trình đang thi công làm chết gần 100 cán bộ công nhân viên xây dựng công trình (chưa kể số bị thương), công trình tạm dừng thi công, đến tháng 8/1968 tiếp tục thi công công trình.
• Ngày 22/2/1970: Hội lấp sông, nắn dòng sông Chảy qua các cửa tràn của Nhà máy. Phó thủ tướng Lê Thanh Nghị đã dự hội nghị lấp sông.
• Ngày 5/10/1971: Lễ khánh thành và khởi động tổ máy số 1 của Nhà máy. Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Thanh Nghị đã tham gia khởi động tổ máy số 1 và bắt đầu phát điện lên lưới điện quốc gia.
• Ngày 10/3/1972: Khởi động chạy tổ máy số 2.
• Ngày 19/5/1972: Khởi động tổ máy số 3.
• Dự kiến khánh thành Nhà máy vào cuối năm 1972.
• Ngày 2/6/1972: Đế quốc Mỹ ném bom phá huỷ Nhà máy bằng khoảng 2.000 quả bom nổ chậm. CBCNV Nhà máy và công trường đã phối hợp nhặt phá bom bi, xử lý hậu quả và khôi phục Nhà máy trở lại vận hành sau 48 giờ.
• Ngày 10/6/1972: Đế quốc Mỹ huy động lực lượng lớn các máy bay ném bom huỷ diệt toàn bộ Nhà máy. Với sự chỉ đạo chặt chẽ và sáng suốt của cấp trên và quyết tâm cao, lao động dũng cảm và sáng tạo, CBCNV Nhà máy đã phối hợp với các lực lượng thi công trên công trình đồng thời được sự hỗ trợ của một số xí nghiệp trong ngành, đã nhanh chóng khôi phục các tổ máy tiếp tục vận hành.
• Ngày 12/8/1972 (sau 2 tháng) đã khôi phục lại và phát điện tổ máy số 2 với công suất thiết kế 36 MW.
• Ngày 15/12/1972: Đã khởi động lại và phát điện tổ máy số 1.
• Sau hiệp định Pari, với sự giúp đỡ của Liên Xô, các lực lượng thi công tiến hành khắc phục hậu quả chiến tranh, thực hiện tiếp các công việc xây lắp, để hoàn thành vịêc xây dựng công trình Thuỷ điện Thác Bà vào cuối năm 1975.
• Ngày 22/4/1975 đã khôi phục hoàn chỉnh tổ máy số 3.
• Ngày 15/6/1975 đã khôi phục hoàn chỉnh tổ máy số 2.
• Ngày 15/7/1975 đã khôi phục hoàn chỉnh tổ máy số 1. Toàn bộ Nhà máy được xây dựng lại hoàn chỉnh theo đúng thiết kế.
• Ngày 4/3/1995, Bộ trưởng Bộ Năng lượng ra Quyết định số 100/QĐ-BNL chuyển Nhà máy Thuỷ điện Thác Bà thuộc công ty điện lực 1 về trực thuộc EVN.
• Ngày 17/2/2003, Hội đồng quản trị thuộc Tổng Công ty điện lực Việt Nam ra quyết định số 46/ QĐ-EVN – HĐQT về thành lập ban chuẩn bị sản xuất công trình thuỷ điện Tuyên Quang trực thuộc Nhà máy Thuỷ điện Thác Bà.
• Ngày 15/9/2003, ngừng tổ máy số 2 để đại tu phục hồi nâng cấp trong 10 tháng, đến 28/7/2004, đưa máy vào vận hành.
• Ngày 31/12/2004, Bộ trưởng Bộ công nghiệp ra quyết định số 3536/QĐ-BCN, chuyển Nhà máy Thuỷ điện Thác Bà thành công ty Thuỷ điện Thác Bà, đơn vị hạch toán độc lập.
Ngày 15/9/2005, Tổng công ty điện lực Việt Nam ra quyết định tách BCBSX Thuỷ điện Tuyên Quang từ Công ty Thuỷ điện Thác Bà về Ban quản lý Dự án Thuỷ điện 1.
• Ngày 29/10/2005, Bộ trưởng Bộ công nghiệp ra quyết định 3497/QĐ-BCN phê duyệt phương án cổ phần hóa và chuyển công ty Thuỷ điện Thác Bà thành Công ty Cổ phần Thủy điện Thác Bà.
• Ngày 4/1/2006, ngừng tổ máy số 1 để đại tu phục hồi nâng cấp trong 10 tháng.
• Ngày 31/3/2006, Công ty Cổ phần Thuỷ điện Thác Bà chính thức hoạt động với tổng số vốn điều lệ là 635 tỷ đồng.
Toàn cảnh đập chính nhà máy thủy điện Thác Bà
Hệ thống cửa xả nước trong quá trình máy phát điện hoạt động
Đài tưởng niệm cán bộ, công nhân viên và bộ đội đã anh dũng hy sinh trong quá trình xây dựng Nhà máy
Khuôn viên xung quanh khu vực Nhà máy cũng là nơi tham quan lý tưởng mỗi khi du khách lên thăm Yên Bái